Na początek zacznę od przybliżenia Ci terminu osobowości.
Bez wątpienia z pojęciem tym spotkałeś się wielokrotnie i wiesz o
tym że aby poznać lepiej człowieka trzeba poznać, zrozumieć jego
osobowość, czyli jego tak zwaną wieloczynnikową strukturę
integrującą i ukierunkowującą jego zachowanie, której poziom
i osiągnięcia uzależnione są od procesów poznawczych, motywacyjnych,
cech temperamentu i inteligencji. Funkcja osobowości człowieka
polega również na utrzymywaniu hierarchii celów, których realizacja
prowadzi do zaspokojenia biologicznych i nabytych potrzeb człowieka
oraz na kontrolowaniu względnie trwałych sposobów realizacji i dążeń
będących wyrazem poglądów i postaw. Człowiek o dojrzałej i zwartej
osobowości nie działa na ogół pod wpływem chwilowego nastroju,
nadarzającej się okazji, wywieraniu na niego nacisków, lecz działanie
jego jest zorganizowane i konsekwentne w dążeniu do osiągnięcia
zasadniczych dla niego celów przejawiając przy tym charakterystyczne
sposoby ich realizacji i względne stałe poglądy, co nadaje działaniu
cech ciągłości i stabilności, indywidualnie różniące ludzi między sobą.
Osobowość nie może rozwijać się , ani prawidłowo funkcjonować w izolacji
od otoczenia, nie jest zamkniętym układem, lecz wieloczynnikową strukturą
dynamiczną umożliwiającą zachowanie równowagi psychicznej miedzy
człowiekiem a otoczeniem które tworzą przede wszystkim inni ludzie.
Na osobowość człowieka składają się procesy poznawcze, procesy motywacyjne,
inteligencja i temperament.
PROCESY POZNAWCZE :
PAMIĘĆ - jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych,
leżący u podstaw wszystkich innych procesów, co oznacza iż bez pamięci
niemożliwe by było ogólne życie psychiczne, nie możliwe byłoby
zapamiętywanie czy też pamiętanie różnych bodźców, wrażeń czy doświadczeń.
Pamięć dzielimy na krótkotrwałą i długotrwałą. Pamięć krótkotrwała - czyli
zapamiętywanie bodźców bezpośrednio po ich zadziałaniu, wyrażające się w
możliwości ich przypomnienia tylko w ciągu niewielu sekund po ustaniu
działania bodźców. Pamięć długotrwałą - czyli zapamiętywanie bodźców
przez długi, nieograniczony czas, dzięki pamięci bodźców pamięciowych.
Wyróżnia się 3 podstawowe procesy pamięciowe:
- Zapamiętywanie - jest procesem gromadzenia wiedzy i umiejętności człowieka
- pamiętanie - w czasie pamiętania występują dwa istotne procesy:
zapominanie - (jest to proces naturalny, polega na zmniejszeniu się pod wpływem
czasu materiału pamięciowego)
oraz zniekształcanie - (czyli proces wyłącznie negatywny i polegający na
powstawaniu różnorodnych zmian w przechowywanym materiale)
- odtwarzanie - polega na przypominaniu lub rozpoznawaniu
WRAŻENIA ZMYSŁOWE - są to elementarne składniki powstające na wskutek
działań bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem
izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. Wrażenia dzieli
się w zależności od odbierających bodźców receptory takie jak : wzrokowe,
skórne, słuchowe, węchowe, smakowe, ustrojowe, równowagi i stawowo-mięśniowe.
SPOSTRZEŻENIA - Jest to proces psychiczny polegający na doznawaniu
wielu wrażeń jednocześnie, które w mózgu są selekcjonowane, wiązane oraz
sensownie ujmowane. Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń są wrażenia wzrokowe.
Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch poziomach spostrzegania:
- Na poziomie sensomotorycznym - powstają na nim spostrzeżenia figuralne , które są tworami o
charakterze , przestrzenno - czasowym np. plamy , linie , punkty ,sekwencje
dźwięków . Posiadają one rytm , kształt ale nie posiadają znaczenia.
- Na poziomie semantyczno - operacyjny czyli znaczeniowo - czynnościowy -
Jest to sposób spostrzegania , obiektu który jest uzupełniony znaczeniem.
UWAGA - To skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata
zewnętrznego i wewnętrznego. Uwaga ma charakter selektywny, jeżeli człowiek
zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych
WYOBRAŻENIA - To samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń)
na podstawie minionych spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów
lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem,
a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. Wyobraźnia człowieka jest ściśle
związana ze spostrzeganiem, z pamięcią, z myśleniem, a nawet z uczuciami.
Wyróżniamy kilka rodzaje wyobraźni, czyli: mimowolną, dowolną, odtwórczą,
wytwórczą (twórcza), konkretną i fantazyjną.
MYŚLENIE - jest to aktywny proces poznawczy odzwierciedlający
ogólne cechy i stosunki między różnymi elementami rzeczywistości,
zmierzający do rozwiązywania określonych problemów (zadań, zagadnień).
Do procesów myślenia zaliczamy : analizę, syntezę, uogólnianie,
abstrahowanie, porównywanie, klasyfikowanie i wnioskowanie
PROCESY MOTYWACYJNE
Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie
jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy,
kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych
wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana
własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych
czynności wówczas ten wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny
składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem nazwać zaś można przeżycie
pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające
jego wykonaniu.
Głównym podłożem procesu motywacyjnego jest motywacja - czyli stan gotowości,
chęć człowieka do podjęcia określonego działania, to wzbudzony potrzebą
zespół procesów psychicznych i fizjologicznych określający podłoże ludzkich
zachowań i ich zmian.
Proces motywacyjny obejmuje :
- wzbudzanie energii;
- ukierunkowywanie wysiłku na cel;
- selektywność uwagi w stosunku do bodźców - zwiększenie
wrażliwości na bodźce istotne;
- zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec;
- kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały
nie ulegną zmianie
- pobudzenie emocjonalne - uczucia dodatnie (w przypadku realizacji
zamierzeń) lub ujemne (w przypadku niespełnienia)
Według psychologa Janusza Reykowskiego napięcie motywacyjne
pojawia się gdy podmiot dostrzeże stan rzeczy, który mógłby zredukować
napięcie, a także gdy wytwarza się u niego przeświadczenie, że wartość
gratyfikacji da się osiągnąć.
Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu,
prawdopodobieństwa sukcesu lub porażki w działaniu mającym na celu
osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy
prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy
też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost
wysiłku i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście
proces ten osiąga optymalny poziom, następnie malejąc aż do wartości
ujemnych.
Rodziaje motywacji
- wewnętrzna - aktywizacja
następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb
- zewnętrzna - polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie
kar i nagród, informowaniu o możliwościach zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i manipulowaniu tymi możliwościami
JAK ZWIĘKSZYĆ MOTYWACJE :
Deklaracja innym tego, co mamy zrobić -
Czyniąc to angażujemy własne ja. Nie podjęcie działania, bądź nie wykonanie
zadeklarowanego zadania może wywołać w nas dysonans - nieprzyjemne napięcie -
wynikający z niezgodności tego co zapowiedzieliśmy, że zrobimy (działanie) z tym
co robimy (brak działania). Zaistniałe napięcie motywuje nas do jego usunięcia.
Najkorzystniejsze dla nas jest podjęcie działania. Jeżeli tego nie zrobimy może
ucierpieć nasza samoocena oraz nie będziemy w stanie usunąć dysonansu, gdyż mamy
świadków naszego niepowodzenia.
Analiza celów - Podstawowa czynność. Jeśli wiemy co
jest dla nas naprawdę ważne i na czym nam zależy łatwiej jest się za to zabrać.
Jeżeli dane zadanie jest dla nas bardzo istotne może to wzbudzić w nas motywację
wewnętrzną, czyli tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze względu
na samą treść tej aktywności. Oznacza to, że samo działanie będzie dla nas ważne i
nagradzające, a zewnętrzna nagroda będąca konsekwencją tego działania odegra mniejszą rolę.
Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu - Łatwo jest zaplanować
sobie przyjemną nagrodę za wykonanie zadania. Motywuje to również do pracy, ponieważ kieruje
nasze myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy podejmowanego działania. Pozytywne myśli i
uczucia względem nagrody mogą zostać przeniesione na myśli i uczucia względem działania. Początkowo
nieprzyjemne działanie może stać się dla nas czymś pozytywnym.
Wizualizacja celu - twórcze wykorzystanie wyobraźni - Dobrze jest wyobrazić sobie
to, co ma zostać zrobione, to co chcemy osiągnąć. Dzięki wizualizacji możemy przekształcić
abstrakcyjny cel w żywy, realny obraz. Sprawia to, że może wytworzyć się rzeczywiste pobudzenie
fizjologiczne - niezbędny motor do podjęcia działania.
Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu - Negatywne konsekwencje są
swego rodzaju stratą, a ludzie nie lubią tracić. Świadomość tego, że nie podejmując danego
działania narażamy się na pewną stratę może zachęcić nas do podjęcia tego działania i
uniknięcia owej straty.
Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu -
Świadomość tego, jakie korzyści możemy mieć z podjęcia działania, a zarazem co stracimy
(nie doświadczymy tych pozytywnych konsekwencji) może mieć wpływ motywujący.
Gwarancja 5 minut - najtrudniejszy jest pierwszy krok, trzeba
po prostu zacząć - Pierwsze 5 minut jest najważniejsze, jeśli już coś zaczniemy
robić łatwiej jest to kontynuować. Jeśli rozpoczęcie działania będziemy ciągle odkładać
na później (o kolejne 5 minut itd) to prawdopodobnie nie wykonamy go w ogóle.
Rozpoczęcie zadania od czegoś prostego - Jeżeli zaczniemy
od czegoś prostego, bardzo prawdopodobne, że na początku naszego działania osiągniemy
sukces, a to zachęci nas do dalszej pracy. Jeśli zaczniemy od czegoś trudnego możemy
ponieść porażkę, która zniechęci do kolejnych działań.
Metoda szwajcarskiego sera - duże zadanie do wykonania,
to duży kawałek sera bez dziur. Z tego zadania można wyodrębnić mniejsze zadania,
które są proste, mechaniczne i zajmują nie więcej niż 5-10 minut. W wolnych chwilach
można zacząć od wykonywania właśnie tych zadań (zawsze można znaleźć kilka wolnych minut
w ciągu dnia, po co je tracić?) Pracując tą metodą w końcu okaże się, że duże zadanie -
duży kawałek sera stanie się serem szwajcarskim, który ma więcej dziur niż sera. Dziury
te to już wykonane małe zadania.
Podniesienie znajomości przedmiotu - Łatwiej zabrać
się do robienia czegoś, o czym dużo wiemy, zadanie nie wydaje się takie trudne.
Dla kompletnego laika w danej dziedzinie może jawić się jako niewykonalne,
co zniechęci go do działania. Znajomość przedmiotu umożliwia lepszą organizację
działania, pozwala na wydzielenie z dużego zadania mniejszych (patrz: punkt 9.),
które można szybko wykonać, dzięki czemu efektywniej wykorzystujemy czas i nasze
umiejętności. Wszystko to uprawdopodabnia sukces, a chętniej zabieramy się za to,
co kończy się pozytywnie.
Na osobowość człowieka składa się jeszcze inteligencja a i także temperament.
Ponieważ pojęcie temperamentu wymaga bardziej szczegółowego omówienia,
zostanie ono przybliżone w osobnym pod rozdziale "temperament"